Stop de Vriendjespolitiek: voor een eerlijkere en sterkere democratie Al sinds de tijd dat Niesco Dubbelboer Tweede Kamerlid voor de PvdA was, ergert hij zich aan de vriendjespolitiek in Den Haag. Nieuwe posities in het openbaar bestuur worden telkens weer onder de grootste politieke partijen verdeeld. Of dit nu gaat over topambtenaren, burgemeesters of de talloze adviescommissies: overal waar de overheid een vinger in de pap heeft, wordt gevist uit een kleine vijver van partijleden. En dat terwijl iedere Nederlander in gelijke mate in aanmerking zou moeten komen voor publieke functies. Deze tendens tast de democratie aan, stelt Dubbelboer: “Het leidt tot een ongezonde cultuur, waarbij de democratische verantwoording onder druk komt te staan.” Het project Stop de Vriendjespolitiek! is door de beweging Meer Democratie! in het leven geroepen om de banencarrousel van de dominante partijen een halt toe te roepen. In artikel 3 van de Nederlandse grondwet staat namelijk dat alle Nederlanders op gelijke voet in openbare dienst benoembaar zijn. In de uitwerking van dit artikel in de Wet Gelijke Behandeling, wordt er een uitzondering gemaakt voor politiek gevoelige functies. “Daarmee wordt feitelijk een illegale situatie gelegaliseerd. Wij stellen voor om artikel 5.4, waarin dit geregeld wordt, te vervangen door de invoering van een ‘civil service commission’.” Om hun doel te bereiken heeft Meer Democratie! een burgerinitiatief opgezet. Wanneer het Meer Democratie! lukt om 40.000 handtekeningen te verzamelen, krijgt de beweging agendarecht in de Tweede Kamer. Daardoor is de Kamer verplicht om over het systeem van partijpolitieke benoemingen in debat te gaan. “Als initiatiefnemer krijg je dan spreekrecht in de kamer en mag je in drie minuten je verhaal houden. Daarna gaat de verantwoordelijke minister met de Tweede Kamerleden erover in gesprek.” Na de lancering van het initiatief in mei 2015 is er veel media aandacht geweest, waaronder een ondersteunend hoofdredactioneel commentaar in de Volkskrant. Ondertussen staat de teller op de helft van het benodigde aantal handtekeningen. Het alternatief dat Dubbelboer voorstelt, de zogeheten ‘civil service commision’, is een Engels systeem waarbij een onafhankelijke commissie de aanstellingen van publieke functies overziet. Bij een dergelijke commissie speelt partijpolitieke achtergrond geen enkele rol. De kwaliteit van de kandidaten staat voorop. “Dat zou perfect matchen met onze grondwet. In Engeland is het zelfs verdacht om een partijpoliticus te benoemen. We willen met ons initiatief niet alleen benadrukken wat er mis is, maar ook een succesvol alternatief voorstellen.” Het huidige systeem besmeurt ook de reputatie van de politiek. Doordat de kwaliteiten van de kandidaten niet per se centraal staan bij benoemingen, zorgt het huidige systeem ervoor dat de kwaliteit van zittende functionarissen in twijfel wordt getrokken. Zelfs wanneer iemand wel geschikt is. Die twijfel kan worden weggenomen door de procedure te veranderen. Hierdoor zal er minder kritiek komen wanneer er toch een partijlid wordt gekozen voor een positie. Het meest gehoorde argument van politici voor deze partijpolitieke benoemingen is dat buitenstaanders de gevoeligheden van het vak niet kennen en niet weten hoe het er aan toe gaat. “Het is begrijpelijk dat een minister bijvoorbeeld liever iemand in een publieke functie ziet die al weet hoe het werkt. Iemand die op dezelfde lijn zit en begrip heeft voor de positie van bijvoorbeeld een minister. Onze mening is daarom dat die minister niet moet gaan over die benoemingen.” Dubbelboer geeft een voorbeeld voor de procedure voor het aanstellen van een burgemeester. De Commissaris van de Koning heeft een longlist van mogelijke kandidaten. Daaruit selecteert de Commissaris een shortlist. Die stuurt hij naar de gemeenteraad. De Raad voert een aantal gesprekken en doet vervolgens een voordracht voor de nieuwe burgemeester. De gemeenteraad ziet daarentegen die longlist. Dubbelboer: “In gesprek met een Commissaris van de Koning heb ik eens gevraagd of er ook wel eens niet-partijleden solliciteren en dus op de longlist staan. Ik kreeg toen als reactie: ‘Ja, die gekken heb je ook’. Daar kan mee bedoeld worden dat ze kansloos zijn omdat de gemeenteraad ze toch nooit zal voordragen, maar ook dat de Commissaris van de Koning ze dus nooit op de shortlist zal zetten. Hoe je het ook bekijkt: er is iets mis als niet-partijleden al bij voorbaat geen kans maken”. Dubbelboer ziet nog een ander probleem binnen de bestaande procedure. Dertig procent van de kiezers stemt bij gemeenteraadsverkiezingen op een lokale partij, zoals Leefbaar Rotterdam of Heerlen Vooruit. Toch worden burgemeesters vrijwel altijd uit de vier grootste partijen gekozen. Uit puur democratisch oogpunt is het een groot probleem dat het lidmaatschap van de kandidaat zwaarder weegt dan zijn of haar kwaliteiten. Om de 40.000 handtekeningen te halen, zet Meer Democratie! lokale acties op touw. Voor de ontwikkeling van een campagneplan slaan de initiatiefnemers de handen ineen met de Vereniging Plaatselijke Politieke Groeperingen. Ze hopen daarmee mensen te informeren en te stimuleren om het burgerinitiatief te ondertekenen. Om meer te lezen over het burgerinitiatief, kunt u terecht op de website van Meer Democratie!